Tijdens de landelijke Workshopdag, dit voorjaar verzorgde Marcel Reijnen een workshop met de prikkelende titel: ‘De meeste mensen deugen’. Precies, dat is ook de titel van dat veelbesproken boek van Rutger Bregman.

Begrijpen menselijk gedrag: erg relevant voor de or

De workshop zelf kon ik niet bijwonen en het boek heb ik nog steeds niet gelezen, maar mijn nieuwsgierigheid was gewekt. Ik vroeg Marcel naar het verband tussen dat boek en het werk van or-leden. Het werd een gesprek over het begrijpen van menselijk gedrag om je werk beter én met meer plezier te doen.

• Tip! Spijker je kennis over alle aspecten van medezeggenschap snel bij tijdens de OR workshopdag op 8 november 2022. Neem nou de workshop over invloedrijke communicatie met je bestuurder door Harry Hartmann! Stel jouw ideale dag samen door uit 14 workshops de 2 meest passende te kiezen.

Reijnen, trainer/adviseur bij De Pijl medezeggenschap: ‘Ik wilde een interactieve workshop dus ben ik begonnen met vragen stellen aan de deelnemers. Ik legde deelnemers situaties voor, bijvoorbeeld hun reactie op de Russische inval in Oekraïne. Uit die voorbeelden en antwoorden blijkt al snel dat mensen in overgrote meerderheid altruïstisch zijn. Dus bereid om het directe eigenbelang aan de kant te zetten om anderen te helpen. Want dat is de betekenis van “deugen”.’

Van nature slecht of goed

Reijnen vertelt in dit verband hoe twee filosofen en tijdgenoten de basis legden voor twee tegenstrijdige mensbeelden. Politiek denker Thomas Hobbes legde halverwege de 17de eeuw, tijdens de Engels burgeroorlog, zijn ideeën over mens en maatschappij vast in het boek Leviathan. Het komt erop neer dat de mens in zijn “natuurlijke staat” geneigd is tot een oorlog van allen tegen allen. “De mens is de mens een wolf.” Een absoluut heerser is nodig om te voorkomen dat we elkaars koppen inslaan.

De Fransman Jean Jacques Rousseau kwam juist tot de conclusie dat de mens van nature goed is, en pas verpest wordt door allerlei hiërarchische maatschappelijke organisaties en instituties. Mensen zijn geneigd tot collectieve samenwerking, tenzij er een ‘strijder’ tussenkomt die zich alle macht toe-eigent. Iemand als Poetin, die veel misleiding nodig heeft om mensen achter zich te houden.

Het mensbeeld binnen je eigen organisatie

Welk mensbeeld sluit het meest aan bij hoe jij naar mensen kijkt? Dit vraagt Reijnen aan zijn cursisten, omdat zelfinzicht nodig is voor het zelfvertrouwen. En ook om te weten: wat gebeurt er nu eigenlijk?

‘Als or heb je ook te maken met een bepaald mensbeeld binnen jullie organisatie. Heerst er een cultuur waarbij je vertrouwt op medewerkers en hun expertise? Of gaat de bedrijfsleiding ervan uit dat je de medewerkers continu op de vingers moet kijken om het werk gedaan te krijgen, omdat ze er anders de kantjes van af lopen? Dat maakt nogal uit voor de sfeer en de motivatie in een bedrijf. En deze kennis maakt ook een verschil met hoe je de bestuurder tegemoet treedt in het overleg.’

Macht corrumpeert

Mensen zijn dus in het algemeen socialer dan ze zelf denken. ‘Maar een ander bekend fenomeen dat Bregman overtuigend aantoont in zijn boek, is dat macht corrumpeert. Dat werkt echt zo. Naarmate iemand meer macht heeft, neemt diens vermogen tot compassie en empathie af. Man of vrouw, dat maakt niets uit. En, wat ook opvallend is: ook al zijn mensen van zichzelf wel sociaal en genegen andere te helpen, dan nog hebben we de neiging om leiders te kiezen die machogedrag vertonen. Niet per se verstandig. Want hoe minder compassie een directeur heeft, des te groter de neiging om in de praktijk direct te sturen op winst van de organisatie, zeker als daar een bonus aan vastzit. Terwijl aangetoond is dat je met die aanpak op lange termijn de toekomst van het bedrijf ondermijnt.’

Met andere woorden: sturen op winst is niet in het belang van continuïteit van de organisatie, en juist daar moet de or het oog op houden. ‘Ook daarom is het zo’n belangrijke taak voor een or om zijn bestuurder scherp te houden. Want: wat zijn de echte doelen van onze organisatie? En is het beleid daar wel voldoende op afgestemd, of kijkt de bestuurder vooral naar de winst op korte termijn?

Doelen in plaats van winst

Een ondernemingsraad moet dus voortdurend in contact staan met de doelen van de organisatie. En die doelen vooropstellen in het gesprek met de bestuurder als het om diens plannen gaat.

Reijnen: ‘Voor de or zelf is het ook belangrijk om de eigen doelen onderling te bespreken en voor ogen te houden in de praktijk van alledag. Als je weet wat je doelen zijn en waarom je doet wat je doet, zal je je minder snel verliezen in alle details en drukte, en minder snel meegaan met de waan van de dag.’

‘Er wordt vaak te snel gegrepen naar instrumenten’

Ik leg Marcel de techniek voor van de geweldloze communicatie. Hij vindt het een nuttige methode maar plaatst ook een kanttekening. ‘Het is een mooie theorie om elkaar op die manier zonder oordeel tegemoet te treden. Tegelijk vind ik het ook wel veel “methode”. Je moet voortdurend al die stapjes in je achterhoofd houden, en voor je het weet ben je dáármee bezig in plaats van met de doelen die je nastreeft. Het is een bezwaar dat ik tegen meer methoden en instrumenten heb. Ze leiden af. Er wordt vaak te snel gegrepen naar instrumenten. Die werken alleen wanneer je nadenkt over je drijfveren en doelen, en die doelen voor ogen houdt. Ook de bestuurder mag je bevragen op zijn doelen met de organisatie en hem aan (met de or) overeengekomen doelen houden. Want dat is jouw taak als or.’

Stevig aanspreken

En dat nadenken over drijfveren, over waaróm je doet wat je doet, brengt ons weer terug bij de kwestie van het mensbeeld dat je hebt en het boek van Bregman. ‘Een bestuurder die zijn boekje te buiten gaat, die alleen op winst lijkt te sturen en de doelen van jullie organisatie uit het oog verliest, die moet je aanspreken op zijn gedrag. Daarvoor zit jij in de ondernemingsraad, als corrigerende tegenmacht. En dat is waar ik met or-leden aan wil werken in zo’n workshop.’

Lees ook:

• Problemen door slechte communicatie or en bestuurder
• ‘Veel werknemers voelen zich niet veilig op de werkvloer’
• Cultuuromslag

Reijnen is al dertig jaar or-trainer. ‘En in mijn praktijk heb ik gemerkt dat je in bewoordingen behoorlijk ver kunt gaan. Dat wijkt dus af van de theorie van de geweldloze communicatie. Als je maar van elkaar weet dat de intentie goed is, kun je soms best stevig uit de hoek komen. Als je maar weet wat je zegt. Ik heb zangles en daarbij leer ik ook: alleen als je echt weet wát je zingt, kun je de boodschap ook bij de luisteraar overbrengen.’